Intro
In een olieslagmolen konden boeren olie uit zaden laten persen. Deze olie konden ze dan gebruiken om te bakken in de keuken of als brandstof voor olielampen. Deze olieslagmolen uit 1702 stond langs een kleine rivier, de Aa, in Ellikom (Oudsbergen). Je kan de molen in het museum regelmatig in actie zien. Bekijk het dagprogramma en kom te weten wanneer er een molenaar aanwezig is.
Foto's van het gebouw
[placeholder]
Het gebouw en zijn geschiedenis
Deze 18e-eeuwse olieslagmolen stond redelijk geïsoleerd, buiten de dorpskern van Ellikom. Aangezien de molen afhankelijk was van water voor haar aandrijving, werd ze naast de rivier de Aa gebouwd. De olieslagmolen was een onderdeel van het ‘Ooievaarsnest’, een grote boerderij. De meeste boeren in de Kempen maakten in het verleden zelf hun olie, aangezien dit goedkoper was dan deze op de markt te kopen. De boer teelde op een klein veldje raap- of koolzaad. Dat liet hij dan verwerken in een olieslagmolen. Het restproduct van dit proces, de oliekoeken, kon hij in de winter handig gebruiken als veevoer.
De Olieslagmolen uit Ellikom kwam in 1882 in het bezit van de familie Cillen. Dit geslacht leverde molenaars voor de molen tot in 1961. Tijdens de 20e eeuw verloor de molen haar functie als olieslagmolen en werd ze omgebouwd tot graanmolen. Na de overbrenging naar Bokrijk in 1963 zocht het museum de nodige onderdelen om het gebouw opnieuw te laten functioneren als olieslagmolen.
Bewoners
Van verlichting tot veevoeder
In deze molen perste men olie uit raapzaad, koolzaad en lijnzaad. Raapzaad en koolzaad leverden olie op om in de keuken te gebruiken. Van de olie uit lijnzaad maakte men brandstof voor olielampen, zeep en mengstof voor de productie van verf. Na het persen van olie uit zaad blijft er een soort harde koek achter. Die oliekoek diende als veevoeder.
Van zaad tot olie
De oliehoudende zaden worden eerst gebroken onder het gewicht van de molenstenen. Daarna wordt het zaad verwarmd tot ongeveer 40 °C. Het zaad wordt dan met trechters in doorlaatbare zakjes gedaan. Die gevulde zakjes worden in de slagbank gelegd. Door de zakjes in de slagbank te pletten, komt de olie uit het zaad. Het pletten gebeurt via een zware, verticale balk, die wordt aangedreven door de molen. Wat na het pletten van het zaad overblijft, vormt een harde koek. Om daar de laatste olie uit te persen, wordt die koek opgewarmd tot 80 °C. Daarna volgt opnieuw het persproces.
Zie je de molenstenen in de buurt van de molen?
Molenstenen plaatsen of vervangen is een huzarenstuk. De verticale, ronddraaiende molenstenen wegen 1000 à 1500 kilo! Om zo’n molensteen naar de molen te brengen, waren ongeveer 6 paarden nodig. De molenstenen die niet langer dienstdeden, werden naar buiten gerold en bleven daar liggen.
September - oktober 2019
Het molengebouw wordt nog voorzien van een laag witsel. De molen heeft gedraaid op Open Monumentendag, steevast de tweede zondag van september. Het slaan van olie is een zeer specifiek procedé. De komende tijd zet Bokrijk in op de uitbreiding van de kennis van dit vakmanschap zodat er olie geslaan kan worden binnenkort.
Community
De bijzondere en nauwe samenwerking met de gemeente Oudsbergen en de basisschool uit Ellikom wordt beschreven in het cahier ‘De Olieslagmolen uit Ellikom. Tussen mens, natuur en vakmanschap’. Op Open Monumentendag mocht de bezoeker genieten van ‘kinderen voor kinderen’ waarbij de kinderen van de basisschool gidsten voor andere kinderen. Op 20 oktober volgde er een officiële inhuldiging van een gedenkpaneel in Ellikom op de voormalige site van de Olieslagmolen in Ellikom, een samenwerking met project ‘Jong redt Oud’ van PCCE.
Mei - juni 2019
De Olieslagmolen is bijna klaar. De stamplemen vloer wordt nog geplaatst en de lemen buitenwanden worden verder afgewerkt. De glazen wand wordt geplaatst in een speciaal daarvoor voorzien opening in het vakwerk waar geen leem- en vitselwerk werd aangebracht. Deze ingreep is een museale keuze en volgens de internationale restauratiestandaarden ook compleet reversibel. Het glas laat de bezoeker toe om het ‘gaande werk’ van de molen (de molenonderdelen als de spil, de slagheien, de kollergang, het originele kroonrad…) in werking te zien terwijl de zaden worden geplet en gekookt om er olie van te persen.
De Olieslagmolen uit Ellikom werd opgeleverd op 23 mei 2019.
Community
De restauratie van de Olieslagmolen uit Ellikom is een bijzondere samenwerking tussen Bokrijk en de gemeente Oudsbergen. Het monument wordt niet alleen gerestaureerd door gespecialiseerde vakmensen, maar ook door de kinderen van de derde graad van de basisschool uit Ellikom. De leerlingen kwamen bij de start van de restauratie op bezoek in het Openluchtmuseum (30 november 2018). Ze kregen toen een woordje uitleg van de restauratie-architect. De leerlingen leerden het voorbije schooljaar niet alleen over molens, maar bouwden ook zelf een molenmechanisme na.
Op 17 mei staken ze de kinderen handen uit de mouwen binnen de communitywerking en het project ‘Jong redt Oud’ van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE). Zo leemden ze de Olieslagmolen helemaal zelf! Een bijzondere ervaring, die vastgelegd werd door Karrewiet.
Op zondag 2 juni stonden de deuren van Openluchtmuseum open voor alle Oudsbergenaren. Zij kregen met hun postkaart gratis toegang om de gerestaureerde Olieslagmolen te komen ontdekken. Daarbij kregen ze een woordje uitleg van restauratie-architect én van de jonge molendeskundigen, van de derde graad van de basisschool uit Ellikom.
Februari - maart 2019
De molenonderdelen werden door de molenbouwer via het open dak terug in de molen geplaatst. Een spannend moment! Daarna werden ze opnieuw gemonteerd. Het originele kroonrad met de inscriptie heeft Bokrijk kunnen behouden.
De dakbedekking werd vervolledigd en de zijgevel werd bedekt met riet. Onder de dakpannen zitten de zogenaamde ‘stropoppen’. Dit zijn geknoopte strootjes onder de pan die op poppen lijken. De dakpannen zijn onregelmatig van vorm omdat ze met de hand gemaakt werden. Het gebruik van stropoppen zorgt ervoor dat de dakpannen beter worden gekalibreerd en dus veel steviger liggen, zo heeft ook de wind minder spel.
Wist-je-datje
Wist je dat de molen al heeft kunnen proefdraaien? Aan de buitenzijde maakt de bezoeker kennis met een volledig nieuw waterrad dat in het atelier van de molenbouwer op maat werd gemaakt en dat samen met het nieuwe sluiswerk werd geïnstalleerd.
Wist-je-datje
Bokrijk mocht de nazaten van de laatste molenaar ‘Nikkel’ Nicolaas Cillen, ontvangen op 6 april 2019, zij kwamen in het kader van hun jaarlijkse familietreffen speciaal naar Bokrijk!
Januari 2019
De vloerplaten werden geplaatst, de stijlen en muurplaten werden gerestaureerd en de keien werden opnieuw opgemetseld. De muurplaten werden bovendien verankerd in de fundering om extra stabiliteit te creëren. De drainage rondom het gebouw werd volledig aangelegd. Dit is voorzorgsmaatregel tegen het optrekkend vocht.
Op bezoek in het atelier van de molenbouwer
Midden januari bracht het restauratieteam van Bokrijk een bezoekje aan het atelier van de molenbouwer, want daar wordt hout van het kroonrad hersteld. Bepaalde delen waren erg aangetast, maar de inscriptie heeft de molenbouwer kunnen redden. Het rad wordt gerestaureerd via een systeem van inwendige staaldraden. De slechte delen worden vervangen door epoxy en hout.
Begin februari komen de molenonderdelen terug naar Bokrijk. Ze worden binnen in de molen geplaatst via het dak. Hierna kunnen de dakwerken aanvangen.
Community
Na het bezoek aan de restauratiesite van de olieslagmolen gaan de kinderen van het vijfde leerjaar van de basisschool uit Ellikom op 30 november aan de slag in de klas. Ze gebruiken de bouwplannen van de architect om het technisch systeem te analyseren en zo goed mogelijk na te bouwen.
December 2018
De vloer wordt momenteel uitgegraven. Daarna worden er nieuwe betonplaten geplaatst waarop de lemen vloer zal komen. De fundering aan de zijkant van het gebouw wordt op juist diepte gebracht en er wordt drainage onder de kap voorzien. De drainage zorgt ervoor dat de muurplaten niet te veel water opnemen zodat ze niet beginnen rotten.
November 2018
Community
De kinderen van het vijfde leerjaar van de basisschool uit Ellikom komen op restauratiebezoek om ‘hun’ molen in ontmanteling te bestuderen. Ze doen hierrond een project en zullen ook de restauratiewerken nauw opvolgen. Hun vergaarde kennis zullen ze als heuse gidsen inzetten op de speciale dag die voor de gemeente wordt georganiseerd in het kader van de communitywerking.
“De architect liet ons de bouwplannen van de restauratie van de molen zien. Voordat we binnen in de Olieslagmolen gingen kijken, moesten we eerst een aantal veiligheidsregels overlopen. Voor de veiligheid kregen we dan ook een helm, die we moesten opzetten.”
“In de olieslagmolen zette de architect een aantal leerlingen in de positie van de molenonderdelen zoals die vroeger de molen deden werken.” Het molenrad wordt gedemonteerd en weggehaald om in het atelier van de molenbouwer te worden gerestaureerd.
Ook alle elementen die zorgen voor de werking van de molen worden naar de molenbouwer gebracht. Het pannendak met het bovenste deel in riet, nl. de historische dakbedekking, werd gedemonteerd en binnen in de molen is men van start gegaan met de funderingen.
