Rariteitenkabinet
Vinden we íéts interessanter dan onszelf? Homo sapiens in al zijn vormen en maten, eventueel met hier een ledemaat te veel en daar weer eentje te weinig, merkwaardige vergroeiingen en haar op de raarste plekken. De afwijking van de norm fascineert ons nog het meest. Dat hadden de uitbaters van rariteitenkabinetten lang geleden al goed begrepen.
Vandaag zou geen haar op ons hoofd er meer aan denken mensen zo te kijk te zetten. Zeker sinds de komst van het internet doen wij niet langer aan voyeurisme en vernedering. Waren onze betovergrootouders dan zoveel barbaarser? Of doet het clichébeeld van 19e-eeuwse ‘mensententoonstellingen’ de breedte van het toenmalige blikveld onrecht aan?
Wonder der natuur
De kermis was zeker een plek waar buitengewone mensen zich – vrijwillig en meestal riant betaald – lieten bezichtigen. Dat betekent echter niet dat in de regel op hen werd neergekeken. Wat wij body shaming zouden noemen, was allerminst het opzet. Een Italiaanse vrouw met dwerggroei op de Brugse Meifoor werd in 1789 beschreven als een wonder der natuer, niet in het minst vanwege haar talenkennis en danstalent.
Couveuse
Naarmate wetenschappelijke kennis en inzichten voortschreden, werd de kermis ook een leeromgeving. Mensen met beperkte toegang tot onderwijs konden er hun eigen soort beter leren kennen. De grens tussen rariteitenkabinet en rondtrekkend anatomisch museum vervaagde. Verwondering en volksverheffing gingen hand in hand: wassen mannequins hielden de toeschouwer angstaanjagende ziektebeelden voor die het gevolg konden zijn van een losbandig leven. Preparaten op sterk water en de nieuwste snufjes verbeeldden de zich razendsnel ontwikkelende medische wetenschap. Heel wat vroeggeboren baby’s begonnen hun leven zelfs als kermisattractie. In de jaren 1890 kochten miljoenen nieuwsgierigen in Europese en Amerikaanse steden een kaartje om een nieuw en hoogtechnologisch apparaat in werking te zien: de couveuse!
Ken uzelf
De oude Grieken gaven de mensheid een opdracht mee: γνῶθι σεαυτόν – ken uzelf. De foorkramers van de belle époque droegen er graag hun steentje aan bij.
Afbeelding: Signor Sarti’s Anatomische Venus toont het ‘wonderbare mechanisme van het menselijke lichaam’. ‘KNOW THYSELF’ – ken uzelf, maant de affiche. Ca. 1850.