Deze week doken we in de wereld van houtbewerking met Steven Gauwberg van Houtentiek!
Tijdens een boeiende Talk in de Campus van het Vakmanschap, schetste Steven kort de rijke geschiedenis van het meubel en de technieken die daarbij komen kijken. Steven beantwoordde heel wat vragen en onthulde de geheimen van traditionele houtbewerking.
HOUTENTIEK
De liefde voor hout lijkt er altijd te zijn geweest bij Steven Gauwberg van Houtentiek, maar na zijn opleiding tot meubelmaker kwam de ontnuchtering al gauw: op de arbeidsmarkt is weinig plaats voor ‘liefde voor het vak’. Toen een vriendin hem vroeg: “Wat zou je doen mocht je de Lotto winnen?”, viel plots alles op zijn plaats. “Een atelier bouwen aan huis met alles erop en eraan waar ik zelf alles kan ontwerpen én maken.”, was het antwoord van Steven. Dat was de start van het aanleggen van zijn collectie gereedschappen en het aanscherpen van zijn kennis. Geleidelijk aan groeide zijn atelier en ging een onlinewereld voor hem open.
Met een combinatie van -indien nodig zelf gemaakt- handgereedschap en eigenhandig op punt gestelde machines maakt hij nu meubelen, keukengerei, accessoires en schalen. Hij werk vaak met lokaal verkregen hout, elk product wordt bedacht én vervaardigd in eigen atelier in Stekene en krijgt letterlijk en figuurlijk een herkenbare stempel. Jarenlange zelfstudie en avond na avond oefenen op de vaardigheden die bij het werken met handgereedschap horen, laten hem toe om de grenzen van wat mogelijk is met hout te verkennen.
Nieuwe ideeën krijgen vooral vorm door functionaliteit. Hij hanteert een eerder sobere stijl, gestript van overbodigheden. Hij hecht veel belang aan degelijke houtverbindingen zonder de aandacht af te leiden naar de essentie: de échte schoonheid van hout.
TRADITIONELE HOUTTECHNIEKEN
Wat is hout?
Hout bestaat hoofdzakelijk uit cellulose (vezels) en lignine (lijm). Elke houtsoort heeft zijn eigen kenmerken, wat zaken zoals duurzaamheid, constructieve sterkte en bewerkbaarheid bepaalt.
De lignine van hout kan beïnvloed worden, vb. bij het stomen van hout wordt de lignine plastisch, en kan het materiaal gebogen worden. Hoeveel gebogen kan worden, hangt af van de vezels van de gebruikte houtsoort.
Hout is hygroscopisch: Hoe hoger de luchtvochtigheid van de omgeving is, hoe feller het hout gaat zwellen. Omgekeerd gaat het hout weer krimpen wanneer de lucht droger wordt. Hout kan 1 tot 3% krimpen of zwellen bij 10% verschil in vochtgehalte.
Wat zijn de basisgereedschappen voor houtbewerking?
- Beitel: een beitel is een eenvoudig stuk gereedschap waarmee precies en efficiënt gewerkt kan worden. Een beitel bestaat uit een spiegelzijde en een vouw. De spiegelzijde is de referentiezijde van de beitel en moet altijd vlak gehouden worden. De hoek van de vouw tegenover de spiegelzijde is belangrijk voor het gemak van het slijpen én de standtijd van de beitel. Hoe scherper de hoek, hoe makkelijker te scherpen maar hoe korter de standtijd. Een stompere hoek is dan weer moeilijker scherp te krijgen, maar de snede blijft veel langer intact. Dit heeft te maken met het achterliggend materiaal vlak achter de snede.
- Schaaf: Een schaaf is een soort beitel die in een bepaalde stand vast zit, met de zool van de schaaf als referentievlak. Een schaaf met een vlakke zool, zal een vlak oppervlak schaven.
- Handzaag: een handzaag bestaat uit een stalen zaagblad dat voorzien is van een handvat. De zaagtanden van een handzaag worden links en rechts gezet, waardoor de zaag niet gaat klemmen bij gebruik. De tandvorm bepaalt of je dwars in de lengte zaagt
- Kruishout: Een kruishout wordt gebruikt om een evenwijdige en rechte lijn te krassen in het hout, vb. om af te tekenen waar pennen en gaten moeten komen. Het aftekenen met een mesje heeft als voordeel dat je aftekening heel precies is.
Hoe werden de eerste meubelen gemaakt?
De eerste meubelen die gemaakt werden, waren koffers bestaande uit massief hout. Hiervoor werd een boomstam uitgehold. Eventueel werd er eerst een schil afgespleten met wiggen om dan als deksel te worden gebruikt.
Eens men tot het gebruik van planken overging was de kleefkracht van de bestaande lijmen niet voldoende om zo de verschillende onderdelen bij mekaar te houden. Daarom ging men over tot mechanische verbindingen.
Wat zijn de meest gebruikte houtverbindingen?
- Halfhout verbinding: Een halfhoutverbinding bestaat uit twee delen die beide tot de helft van de hout dikte een uitsparing hebben waardoor ze precies in elkaar passen. Hierbij is het nodig om lijm te gebruiken.
- Pen-en-gat verbinding: Een pen-en-gatverbinding is een houtverbinding waarbij twee houten onderdelen door middel van een pen-gat met elkaar worden verbonden. Aan het ene deel wordt een rechthoekige pen gemaakt. In het andere onderdeel wordt een rechthoekig gat gehakt of gefreesd met dezelfde afmetingen. Deze verbinding kan zonder het gebruik van lijm.
- Zwaluwstaart verbinding: Een zwaluwstaartverbinding is een verbinding die bestaat uit een constructie die een zwaluwstartachtige vorm heeft. De verbinding bestaat uit twee delen die perfect in elkaar passen. Door de zwaluwstaarten in de juiste richting te plaatsen, is de treksterkte enorm en is er geen extra versteviging zoals lijm of pennen nodig.
Wie meer wilt weten over hout, houtbewerking en meubelmaken, kan contact opnemen met steven via deze link.